Organofosforni insekticidi
Organofosforni spojevi su derivati fosforne kiseline i koriste se kao insekticidi, herbicidi i nervni agenti.
Sintetizirani su prvi puta od strane Njemačkih kemičara 1937. godine, i držani su tajnom tijekom II Svjetskog rata jer su originalno razvijani kao potencijalni bojni otrovi. Nakon rata, organofosforni spojevi su prenamijenjeni u insekticide, djeluju kao neurotoksini i mnoštvo se ovih spojeva jakog djelovanja upotrebljava i danas. Djeluju ireverzibilnim blokiranjem enzima kolinesteraze koji je ključan za živčanu funkciju kod insekata, životinja i ljudi također. (1)
Američka EPA klasificira organofosforne spojeve kao vrlo toksične spojeve za pčele, divlje životinje i ljude. Kako imaju veliku akutnu toksičnost predstavljaju rizik i za ljude ako dođu u kontakt s većim količinama. Zamijećen je negativan učinak izrazito niske doze ovih insekticida na razvoj ljudskog fetusa, posebno mozga. Ovi insekticidi su najčešći uzrok trovanja na svjetskoj razini, i često se koriste za suicid. (1)
U SAD-u se koriste agrikulturno za voće i povrće, kao i za zaprašivanje komaraca. Izrazito mnogo su se koristili sedamdesetih i osamdesetih godina prošlog stoljeća. Procijenjeno je da je krajem 1959. godine bilo na tržištu 50.000 organofosfornih preparata, no početkom 80-tih počeli su ih zamjenjivati manje toksični spojevi (4).
Učestalo se detektiraju u niskim razinama na raznoj hrani. Izvještaj Američkog ministarstva poljoprivrede (US Departement of Agriculture) iz 2008. godine navodi da 28% smrznutih borovnica, 20% celera, 27% graška, 17% breskvi, 8% brokule i 25% jagoda na tržištu sadrži tragove organofosfornih insekticida (1). Rezidue ispitane 1995. godine u Engleskoj pokazale su da je 1-2% mrkvi sadržalo 25x veću reziduu od dopuštene (2).
Organofosforni insekticidi se apsorbiraju putem dišnog sustava i kože, kao i putem prehrane odnosno špricanom hranom ili putem životinjske hrane (topivi su u masnoćama).
Poznato je više od 100 organofosfornih insekticida, od kojih su neki: paration (mogući karcinogen), malation, paration-metil, klorpirifos, diazinon, diklorvos, fosmet, fenitrotion, tetraklorvinfos, azametifos i metil azinfos.
U EU su autorizirani ili čekaju autorizaciju slijedeći: klorpirifos, dimetoat, ometoat, etoprofos, fosfmet i fenamifos.
U RH, prema bazi podataka FIS registriani su klorpirifos, klorpirifos-metil, pirimifos-metil i dimetoat, od kojih je prisutno ukupno 22 komercijalna preparata. (3)
Svjetska zdravstvena organizacija, Pestide Action Network i druge organizacije traže globalnu zabranu parationa. Upotreba parationa je zabranjena ili ograničena u 23 zemlje i zabranjen je uvoz u 50 zemalja. SAD je zabranio paration 2000. godine.
Prehrana ekološkim namirnicama efektivno smanjuje izloženost ovim insekticidima.
Izvori:
1. Organophosphate. Wikipedia, the free encyclopedia. http://en.wikipedia.org/wiki/Organophosphate (pristupljeno 30.11.2014.)
2. Organophosphate insecticides. Pesticide Action Network UK. www.pan-uk.org/pestnews/Actives/organoph.htm (pristupljeno 30.11.2014.)
3. Ministarstvo poljoprivrede RH, Popis registriranih sredstava za zaštitu bilja na dan 02.12.2014., https://fis.mps.hr/trazilicaszb
4. Šarkanj B i dr. Kemijske i fizikalne opasnosti u hrani. Hrvatska Agencija za hranu. Osijek 2010. str.91-94.
- natrag na popis
