Vitamin D

Vitamin D odnosno njegov aktivni oblik vitamin D3, je jedini vitamin koji se de facto može sintetizirati u ljudskom organizmu, uz pomoć UV zraka iz sunčeva svjetla. U tom smislu je njegov deficit odnosno vitaminski status uvjetovan okolišnim uvjetima, tj ima li ili ne određenih UV zraka.

Funkcija

Aktivni oblik vitamina D je zapravo kalcitriol, steroidni hormon čija je uloga da regulira specifične ekspresije gena koje se prenose na interakcije s intracelularnim receptorima u stanici. Kemijska formula kalcitriola je 1,25-dihidroksi vitamin D3 (1,25-(OH)2D3. Vitamin D sudjeluje u apsorpciji i metabolizmu kalcija, radu bubrega i kostiju. Primarna funkcija kalcitriola je regulacija homeostaze kalcija i fosfora.

Ostale važne funkcije vitamina D u članaku Vitamin D – više od jakih kosti.

Kalcitriol se u organizmu dobavlja iz više izvora: egzogeno iz hrane kao ergosterol (biljni izvor) ili endogeno u koži. U koži se uz pomoć UV zraka odvija sinteza vitamina D iz kolesterola, točnije preko 7-dehidrokolesterola posredstvom sunčevih UV zraka nastaje holekalciferol, vitamin D3.

Vitamin D2 i D3 se metaboliziraju u aktivne oblike D2-kalcitriol i D3-kalcitriol, preko istog enzima. Holekalciferol ili ergokalciferol apsorbiraju se u crijevima i transportiraju u jetru preko specifičnog veznog proteina. U jetri se holekalciferol hidroksilira na 25 položaju pomoću specifičnog enzima, D3-25-hidroksilaze, čime nastaje glavni oblik vitamina D koji cirkulira kroz organizam, kao prekursor kalcitriola. Kemijski naziv mu je 25-hidroksi-D3 [25-(OH)D3] i on se pomoću specifičnog enzima D3-1-hidroksilaze konvertira u kalcitriol, biološki aktivan oblik, odnosno hormon. Ova reakcija se odvija u proksimalnim tubulima bubrega, u kostima te u posteljici. U drugoj varijanti, 25-hidroksi-D3 se hidroksilira na položaju 24 pomoću D3-24-hidroksilaze, što je moguće u bubrezima, crijevima, posteljici i hrskavici.

Uloga kalcitriola je regulacija kalcija, gdje skupa s kalcitoninom i paratireoidnim hormonom (PTH) kalcij čuva homeostazu kalcija i fosfora. Paratireoidni hormon (PTH) se luči kao odgovor na nisku razinu kalcija u serumu i potiče proizvodnju kalcitriola. Obratno, kada su niske koncentracije PTH, stimulira se sinteza inaktivnih prekursora kalcitriola, tj. 24,25-(OH)2D3.

U crijevnom epitelu kalcitriol funkcionira kao steroidni hormon tako da inducira ekspresiju proteina kalbindina D28K, koji je uključen u regulaciju apsorpcije kalcija iz crijeva. Povećana apsorpcija kalcijevih iona (Ca2+) zahtijeva apsorpciju negativnih iona kako bi se održala električna neutralnost. Fosfat je dominantni negativni ion, koji je glavni pandan kalciju. Kada koncentracija kalcija u plazmi padne, tada su glavna mjesta djelovanja kalcitriola i PTH kost, gdje potiču resorpciju kosti odnosno izlučivanje kalcija, te bubrezi gdje inhibiraju izlučivanje kalcija, na način da stimuliraju reapsorpciu kalcija u distalnim tubulima. Uloga kalcitonina u održavanju homeostaze kalcija je smanjivanje povišenih koncentracija kalcija u serumu, tako da inhibiraju resorpciju kostiju.

Deficit

Danas se vitamin D redovito dodaje u mliječne proizvode, pa preko takvih funkcionalnih proizvoda koje pije većina populacije teško može doći do raširenijeg deficita ovog vitamina. Ipak, ordređene populacije su osjetljivije na nedostatak vitamina D, osobito u nesunčanom dijelu godine, po jeseni i zimi. Deficit vitamina D može uzrokovati rahitis kod djece i osteomalaciju kod odraslih. Rahitis karakterizira nepravilna mineralizacija tijekom razvoja kostiju, čime dolazi do mekih kostiju i njihovog krivljenja usljed nemogućnosti da podupiru tjelesnu težinu.

Kod odraslih imamo osteomalaciju gdje se događa demineralizacija odnosno gubitak već ugrađenih minerala, prvenstveno kalcija, i opet je posljedica mekoća i krhkost kostiju, te podložnost prijelomima.

Deficit vitamina D također se odražava na povećani rizik ili nepovoljan razvoj kod slijedećih bolesti:
-karcinom dojke
-karcinom debelog crijeva
-bolesti bubrega
-depresija

Autor:
Branimir Dolibašić, dipl.ing., nutricionist

• natrag na podjelu vitamina